Een van de meest gebruikte manieren om een verbinding tussen twee onderdelen te maken zodat ze kunnen opdraaien is scharnieren. Zonder dat je het zelf weet gebruik je per dag misschien wel een stuk of 50 scharnieren. Scharnieren zitten namelijk in ramen, deuren van keukenkastjes, gebruiksvoorwerpen of hekwerk. Scharnieren zijn er dan in veel verschillende soorten en maten.
Een scharnier is een onderdeel van metaal waaraan ramen, deuren of andere gebruiksvoorwerpen draaien. Een scharnier bestaat altijd uit twee metalen delen met een speciaal uiteinde zodat ze precies in elkaar passen. Deze twee metalen delen, ook wel scharnierbedden genoemd worden door middel van een pen of een stift in elkaars verlengde gebracht waardoor de scharnieren kunnen draaien. Een kenmerk van scharnieren is dat ze altijd over één as draaibaar zijn.
De draairichting van scharnieren is dan ook van groot belang als je bedenkt dat ze altijd over één as draaibaar zijn. Maar de draairichting kan juist ook discussie opleveren. Wat de een rechts noemt, is voor de ander misschien wel links. Zo is in Nederland bepaald door de NEN-noren dat als je een deur naar jezelf toe opent dat de draairichting rechts is, maar in Duitsland wordt dat links genoemdv volgens hun DIN-normen.
Om deze verwarring te voorkomen is er een Europese norm opgesteld met betrekking tot de draairichting. De Europese normen (EN 12519:2004) gaat dan ook niet in op links of rechts, maar wordt er voor de draairichting in cijfers benoemd.
Zo geldt draairichting 1 en 2 voor binnendraaiende deuren en worden 3 en 4 voor buitendraaiende deuren genomen. Bij scharnieren wordt alleen gekeken naar 1 en 2, want een scharnier heeft maar 1 draaipunt. En 1 komt dan overeen met 3 en 2 met nummer 4. Wanneer zijn er dan wel vier varianten mogelijk? Bijvoorbeeld dus bij een deur of een slot.
Materiaal van scharnieren
Voordat we beginnen met een lijst van alle soorten scharnieren is het goed om te weten van welk materiaal de scharnieren gemaakt zijn. Scharnieren zijn er namelijk in allerlei vormen en maten en daardoor is er ook een grote keuze aan diverse materiaal. Elke materiaal heeft weer zijn eigen eigenschappen, welk materiaal je kiest voor een scharnier is afhankelijk van waarvoor je het scharnier wilt gebruiken.
Je kan je voorstellen dat scharnieren bij keukenkastjes of deuren snel kunnen slijten doordat ze veelvuldig worden gebruikt. Wanneer je kiest voor het juiste materiaal kan je de levensduur van scharnieren verlengen.
Wanneer scharnieren in het zicht zijn, wil je misschien ook graag dat er een mooi scharnier te zien is en kies je eerder voor messing dan metaal. Maar messing is minder sterk dan metaal en heeft dus ook een kortere levensduur.
Er zijn ook aluminium scharnieren, deze worden veel gebruikt in automobiel toepasssingen vanwege het feit dat ze lichtgewicht zijn. Zo zijn roestvrijstalen scharnieren bestand tegen roest, zoals de naam doet vermoeden. Ze worden veel gebruikt in keukens, farmaceutica of ziekenhuizen.
Dit omdat roestvrijstalen scharnieren weinig onderhoud kennen en gemakkelijk schoon te houden zijn. Deze scharnieren zijn dan ook handig als je in een vochtige omgeving of in de buurt van water woont. Ook wanneer de scharnieren worden blootgesteld aan de buitenlucht, bijvoorbeeld bij hekwerk, dan kunnen roestvrijstalen scharnieren de beste oplossing zijn.
Echter roestvrijstalen scharnieren zijn dan weer niet geschikt voor voorwerpen of meubels met coating. Dan kun je beter gebruik maken van verborgen scharnieren. Daarnaast heb je ook nog scharnieren van ABS, dit is een kunststof met een laag smeltpunt en kenmerkt zich door een hoge bestendigheid tegen de meeste chemicaliën. Deze scharnieren worden vaak gebruikt op beschermende behuizingen binnenshuis.
Hieronder staan de 11 verschillende en meest gebruikte scharnieren soorten genoemd.
1. Duimen en Hengen
Deze scharnieren zie je vaak terug in hekwerk en bij tuinen, maar ze worden ook wel eens gebruikt voor kasten. Een duimheng bestaat altijd uit twee onderdelen, namelijk een korte plaatduim en een langwerpige duimheng.
De korte duimheng wordt gemonteerd op een deur- of raamkozijn en dan kun je de langwerpige duimheng er eenvoudig inhangen. Hierdoor ontstaat er een krachtige draag- draaiconstructie die bijvoorbeeld met gemak het gewicht van een poort aan kan.
Deze constructie wordt dan ook vaak voor zware constructies gebruikt. Naast duimhengen bestaan er ook nog kruishengen. Deze zijn voorzien van een van een standaardplaat met daaraan een lange, brede strip.
Je ziet kruishengen vaak terug als er een tuinhek of schuttingdeur moet worden gemonteerd. Ook zijn er nog staarthengen. Deze scharnieren worden gebruikt voor grote deuren en hekwerken. Staarthengen kenmerken zich door dat één of beide bladen zijn verlengd waardoor je hier extra bevestigers kunt aanbrengen.
2. Bommer scharnieren
Bommerscharnieren vormen misschien wel een belangrijke uitzondering op alle scharnieren. Zij hebben namelijk als een van de weinige scharnieren dubbele draaiassen. Het voordeel van deze scharnieren is dat ze zowel naar links of naar rechts kunnen draaien.
Doordat deze scharnieren twee draairichtingen hebben worden deze scharnieren vaak toegepast bij doordraaiende deuren. In de bommerscharnier zitten dubbele veren die er voor zorgen dat de deuren ook stil blijven staan als ze gesloten zijn.
3. Dieven klauwen
Dievenklauwen zijn een bijzonder soort scharnieren. Dit is eigenlijk een soort extra scharnier bovenop de normalen scharnieren in ramen of deuren. Met een dievenklauw worden ramen en deuren namelijk extra beveiligd tegen inbraak.
Een dievenklauw heeft een metalen pen aan de scharnierzijde van het raam of de deur, wanneer het raam of deur wordt gesloten valt deze metalen pen in een rond kommetje. Hierdoor is het lastiger om het raam of deur te openen of forceren.
4. Keukenkast scharnieren
Een van de meest bekende scharnieren zijn wel de keukenkast scharnieren. Deze scharnieren zijn niet te zien aan de buitenkant en ze hebben als functie dat keukenkasten strak naast elkaar kunnen worden gemonteerd.
De keukenkast scharnieren hebben geen pen en worden daarom ook wel potscharnieren of inboorscharnieren genoemd. Doordat de scharnieren onzichtbaar zijn weggewerkt kun je de kasten naadloos op elkaar aansluiten. Een ander kenmerk van deze scharnieren is dat ze een vaste stand hebben.
Wanneer ze open staan kunnen ze niet meer heen- en weer bewegen. Dat is prettig want je wilt niet dat een kastje zomaar weer dichtvalt als je iets er uit pakt. Een ander voordeel van deze scharnieren is dat ze – ook als je ze al gemonteerd hebt – weer verstelbaar zijn.
5. Kogellager scharnieren
Kogellagerscharnieren kenmerken zich door een ronde of rechte hoek en de twee kogellagers. Bij kogellagerscharnieren zijn de twee onderdelen van een scharnier met elkaar verbonden door zowel een losse pen als twee kogellagers. Hierdoor ontstaat er een extra sterk scharnier.
De scharnieren worden gebruikt als de twee scharnierbedden met weinig wrijving moeten worden bewogen ten opzichte van elkaar, terwijl er ook nog eens een flink gewicht op de as drukt.
Een voordeel van deze scharnieren is dat ze door de uitsparing aan de onderkant van de knoop gemakkelijk uit elkaar te halen of te verwijderen. Een nadeel is dat ze niet tegen vocht kunnen en deze scharnieren moeten dan ook zo worden geplaatst dat er geen vocht in de lagers kan dringen en moeten van tijd tot tijd gesmeerd worden.
6. Onzichtbare scharnieren
Soms heb je meubelen of kasten waarin je niet wilt dat de scharnieren worden gezien. Dan wordt er gebruik gemaakt van onzichtbare scharnieren. Je vindt deze scharnieren vaak terug in binnendeuren of in meubels. Door de montage zijn ze onzichtbaar in een deur of kozijn gezet.
7. Paumelles
Paumelles lijken qua werking veel op een standaard scharnier. Een paumelle bestaat namelijk uit twee bevestigingsplaatjes en een pen waarop de twee plaatjes kunnen draaien. Anders dan bij de normale scharnieren zit de pen bij een paumelle vast aan een kant van het bevestingsplaatje en wordt het andere bevestingsplaatje erboven opgeschroefd, de pen valt dan in de beide plaatjes.
Een voordeel van paumelles is dat je ze ook weer heel gemakkelijk los kunt maken. Het zijn dan ook scharnieren die je vaak tegenkomt bij deuren. Zo kun je een deur gemakkelijk uit zijn beslag halen en later weer terughangen.
Iets wat gedaan wordt bij verhuizingen of klussen. De plaumelles kan je ook nog opdelen in twee verschilende soorten, zo heb je de inboorpaumelle en de kogelstiftpaumelle.
De inboorpaumelle wordt, zoals de naam al doet vermoeden ingeboord in het kozijn, hierdoor zit hij stevig en diep verankerd in het kozijn. De kogelstifplaumelle maakt gebruik van een een geharde stalen pen.
Deze pen zorgt ervoor dat de kogelstifplaumelle een groter gewicht kan dragen dan de normale scharnieren. De kogelstifplaumelle zie je vaak terug in buitendeuren. Zowel de inboorplaumelle als kogelstiftplaumelle zijn verkrijgbaar in verschillende modellen en maten.
8. Piano scharnieren
Pianoscharnieren hebben hun naam te danken aan de piano en zijn net zoals een piano lang en smal. Maar dat is niet de enigste reden waarom ze zo worden genoemd, ze worden ook vaak gebruikt bij piano’s.
Omdat ze over het algemeen over de hele lengte van de vlakke rand van de piano lopen, worden ze ook wel de doorlopende scharnieren genoemd. Doordat ze lang en smal zijn van aard zijn het de ideale scharnieren om te gebruiken voor kleppen.
Pianoscharnieren zie je ook vaak terug in apparaten in de machinebouw of in de luchtvaart. Pianoscharnieren zijn smal en lang. Hierdoor zijn ze goed te gebruiken voor deuren en kleppen, maar ze worden ook gebruikt voor gereedschapskist, vouwwandwanden en douchedeuren.
De pianoscharnieren hebben als voordeel dat ze eenvoudig te monteren zijn, enkel kan je ze daarna vaak niet meer hergebruiken Je moet het scharnier namelijk op maat zagen met een ijzerzaag, hierdoor kan het soms ook wat lastiger zijn om na montage een pianoscharnier te stellen.
9. Klep scharnieren
Klepscharnieren zijn zoals de naam als zegt geproduceerd voor ondersteuing van kleppen. Qua uiterlijk lijken ze op de meubelscharnieren, maar ze zijn vaak langer. Doordat een klepscharnier lange bevestigingsplaten heft kunnen ze meer druk weerstaan. Klepscharnieren worden veel gebruik bij kisten.
10. Vlinder scharnieren
De vlinderscharnieren zijn in de vorm van een vlinder, hierdoor hebben ze ook een interessant design. De scharnieren worden meestal gebruikt in gevallen waarin het scharnier zichtbaar kan zijn, bijvoorbeeld in dozen, kasten of algemeen meubilair.
Het ontwerp lijkt dicht bij de spreidende vleugels van een vlinder vanaf de middelste pin. Ze zijn verkrijgbaar in verschillende texturen en afwerkingen om dragen daardoor bij aan het algehele uiterlijk van de toepassing.
11. Vat scharnieren
Het vatscharnier bestaat uit een rond scharnier en een holle bol bolvormig scharnier dat is verbonden met een draaipunt voor beweging. Het voordeel van deze scharnieren is dat ze eenvoudig te bevestigen zijn en kan indien nodig worden gedemonteerd.
Ze worden in veel verschillende materialen gemaakt waaronder gecoat staal, gepolijst geplateerd staal, verchroomde metalen, messing, brons en aluminium.