Waar zouden we toch zijn zonder de lamp. Even serieus. We staan er niet meer bij stil, en het is zo’n vanzelfsprekend onderdeel van ons leven geworden. Maar het is door de uitvinding van de lamp dat we niet meer gedwongen met de kippen op stok hoeven.
De lamp was een uitvinding die de maatschappij ontzettend ver vooruit heeft geduwd. Voor de uitvinding van de gloeilamp waren we aangewezen op kaarslicht. Dat was nou niet altijd even praktisch en oorzaak van vele grote branden door de jaren heen.
Tientallen jaren lang was er maar één soort lamp. Tegenwoordig hebben we zoveel verschillende soorten lampen dat we door het bomen het bos niet meer zien. Door de groene revolutie is dé uitvinding van de vorige eeuw nu verboden te verkopen. Of je het nou wilt of niet, je zal over moeten stappen naar spaar- of LED-lampen.
Dit zijn de elf type lampen die op één of andere manier niet meer weg te denken zijn uit onze hedendaagse leefomgeving. Ze worden niet allemaal gebruikt in huis, tuin of keuken situaties, maar toch zal je er mee te maken hebben, is het niet op kantoor of in de fabriek, dan is het wel langs het voetbalveld of snelweg. Hoop dat je er wat van opsteekt.
In onderstaande tabel kun je zien hoeveel vermogen elke type lamp verbruikt om een bepaalde lichtopbrengst uitgedrukt in Lumen te behalen.
| Gloei lamp | Halogeen | Spaarlamp | LED-lamp | |
|---|---|---|---|---|
| 450 Lumen | 40 W | 29 W | 9 W | 6 W |
| 800 Lumen | 60 W | 42 W | 14 W | 9 W |
| 1100 Lumen | 75 W | 53 W | 18 W | 11 W |
| 1600 Lumen | 100 W | 72 W | 23 W | 14 W |
1. Gloeilamp
De wereld verbeteraar. Althans dat was hij. Tegenwoordig rust er een stigma op. Maar door de uitvinding van de gloeilamp zijn we als maatschappij gekomen waar we nu zijn. De uitvinding van de gloeilamp word meestal aan Thomas Edison toebedeeld, maar de waarheid is dat velen eraan hebben bijgedragen. Thomas Edison heeft echter eerdere uitvindingen geperfectioneerd met de welbekende gloeilamp als resultaat.
De gloeilamp werkt door de draad van wolfraam onder stroom te zetten in de zuurstofarme glazen bol. Het gebrek aan zuurstof zorgt ervoor dat de draad niet doorbrandt. Mocht de glazen bol barsten, brandt de gloeidraad direct door. De glazen bol is gevuld met het gas argon om een helderder licht te verkrijgen.
Wolfraam heeft koud een veel lagere weerstand dan warm. Wanneer de gloeilamp word aangeschakeld is er daardoor een korte stroompiek. Deze piek zorgt voor een trilling van het wolfraam gloeidraad. Dit is uiteindelijk op termijn meestal de oorzaak van het stukgaan van gloeilampen.
De Europese Unie heeft in 2009 besloten dat gloeilampen vanaf 2012 niet meer ingevoerd of gemaakt mag worden voor thuis gebruik. Vanaf 2016 mag de gloeilamp niet meer verkocht worden. In landen buiten Europa word de gloeilamp nog wel verkocht en gebruikt, en ook in Nederland word de lamp nog gebruikt voor speciale doeleinden. De gloeilamp is namelijk de enige lamp die een kleurecht licht uitstraalt wat nodig is in bijvoorbeeld de film, fotografie en show wereld.
2. Halogeenlamp
De halogeenlamp is een soort gloeilamp met een hoger rendement, echter nog wel een veel lager rendement dan bijvoorbeeld de LED lamp. De kleinere bol van de halogeenlamp word gevuld met een inert gas onder hoge druk. Door de hogere druk en kleine bol word deze lamp veel heter, en kan tot wel 250 graden Celsius worden.
Door de toevoeging van halogeen (broom of jodium) word tegengegaan dat het glas van de lamp zwart blakert door verdamping van gloeidraad atomen. Dit gebeurt door een gasvormige verbinding tussen het jodium en de gloeidraad atomen, en deze verbinding wordt weer ongedaan gemaakt door verhitting rondom de gloeidraad. Dit proces verlengt de levensduur van de halogeenlamp tot gemiddeld langer dan de gloeilamp.
Het kan echter niet voorkomen dat de gloeidraad in de loop der jaren steeds dunnen wordt. Hierdoor vermindert langzaam maar zeker de lichtopbrengst. Ook dalen roetdeeltjes door de verbranding van de gloeidraad neer op het glas. Dit verdonkert het glas, waardoor de efficiëntie nog verder daalt. Uiteindelijk word de gloeidraad zo dun dat deze doorbrandt.
3. Spitsbooglamp
De spitsbooglamp of booglamp wordt zo genoemd vanwege de vlamboog tussen de twee elektroden die het licht teweeg brengen. De booglamp werd uitgevonden door Sir Humphrey Davy in het begin van de 19e eeuw. in het jaar 1878 werd de booglamp gebruikt voor het verlichten van de straten van Parijs. Deze lamp werd nooit thuis gebruikt, omdat hij daar te fel voor was. De Xenonlamp is een gemoderniseerde versie die meet populariteit verworven heeft.
4. Xenonlamp
De xenonlamp is een soort gasontladingslamp en is een moderne versie van de oude booglamp. De lamp ontleent zijn naam aan het gas xenon, waar de lamp bol mee gevuld is onder zeer hoge druk. Dit zorgt ervoor dat de xenonlamp een lichtbron is met zeer hoge luminantie en een continu spectrum aan zihtbaar licht. Ook stralen xenonlampen ultraviolet licht uit.
De xenonlamp word bijvbreeld gebruikkt in sterilisatielampen, stroboscopen, fototoestel flitsers, lasers, kopieermachines, zonnestudio’s, projectielampen en is natuurlijk ook welbekend als autolamp. Ook wel HID-lamp genoemd, geeft hij in deze toepassing tot wel drie maal beter nachtzicht.
5. Spaarlamp
Een van de bekendste soorten lampen, de spaarlamp is al in de jaren 70 ontwikkeld en werd reeds vanaf de jaren 80 verkocht. Eerste generaties spaarlampen waren echter nauwelijks efficiënter dan de gloeilamp. De huidige vierde generatie is dat wel. In verhouding tot de gloeilamp is de spaarlamp altijd een duurder alternatief geweest en veel mensen vroegen zich daarom af of het de investering waard was.
Wat veel mensen zich echter niet realiseren is dat de spaarlamp ook een langere levensduur heeft dan de gloeilamp. Waar de gloeilamp zon 1000 tot 1500 uur meegaat, kan de spaarlamp tot wel 10.000 uur meegaan.
Spaarlampen zijn niet echt geschikt als bijvoorbeeld wc of hal verlichting. Dit omdat de levensduur aanzienlijk verminderd word door het vele in- en uitschakelen en door de korte brandtijd. Een ander nadeel is dat de spaarlamp een aantal seconden nodig heeft om zijn volle lichtsterkte te bereiken.
Spaarlampen bevatten kwikdamp wat zeer schadelijk is voor het milieu als dit niet word verwerkt als chemisch afval. Het kwik komt uiteindelijk ook in de voedselketen terecht en daarom is het van groot belang dat men niet klakkeloos de spaarlampen in de vuilnisbak gooit, maar aanbied als chemisch afval.
6. TL-buis lamp
TL-lampen behoren in dezelfde categorie als gloeilampen en zijn beide fluorescentielampen. Ze worden super veel gebruikt in kantoren, bedrijfshallen en garages. Het is een efficiente vorm van verlichting die ook een goede leurweergave heeft. Wel word TL licht vaak als ‘ongezellig’ ervaren.
De Tl-lamp is net als de spaarlamp veel zuiniger in gebruik dan de oude gloeilamp. De lichtopbrengst is 5 a 6 keer hoger voor het zelfde energie verbruik. Ze hebben wel als nadeel dat opstarten even tijd nodig heeft, en dit gaat altijd gepaard met lang knipperen. Dit probleem is tegenwoordig opgelost door een vernieuwd elektronisch voorschakelapparaat. Deze geven een flikker vrije ontsteking maar hebben wel een minder lange levensduur.
7. Kwiklamp
Een kwiklamp is ook een gasontladingslamp die ook wel kwikdamplamp, kwartslamp of HPL-lamp genoemd. Kwikdamplampen hebben een zeer wit licht en kunnen goed tegen zeer koude omgevingen. Daarom wordt deze lamp vaak toegepast in koelcellen of vrieskamers. Ze zijn echter ongeschikt voor huis, tuin en keuken gebruik.
Kwiklampen werken als volgt. Binnenin de met fluorescerend materiaal bedekte bol zit een kleinere bol, ook wel ontladingsbuis genoemd. Deze buis bevat een druppel kwik die in koude vorm vloeibaar is. Als de lamp ingeschakeld word warmt deze snel op en verdampt de kwikdruppel. Het onder hoge druk verdampte kwik zorgt voor de lichtopwekking.
8. Methaalhalidelamp
Methaalhalidelampen zijn de opvolgers van de kwiklampen. Het is een hogedrukgasontladingslap met een beter bruikbare lichtkleur. Doordat de werking van de methaalhalidelamp niet op kwikdamp gebaseerd is word er ook geen ultraviolet licht word opgewekt. Er is echter nog wel een kleine hoeveelheid kwik aanwezig wat milieubelastend is.
Het opwarmen van de lamp kan enige minuten duren waarna er een zeer wit licht word uitgezonden. De efficientie van methaalhalidelampen is vergelijkbaar met die van TL-lampen of spaarlampen. Ze hebben een levensduur van 10 tot 20 duizend uur en een goed rendement.
Methaalhalidelampen worden tegenwoordig veel toegepast als verlichting in stadions, sportterreinen, etalageverlichting, fabriekshallen, tankstations en straatverlichting.
9. CCFL lamp
CCFL staat voor cold-cathode fluorescent lamp en is een fluorescentielamp die werkt door een gasontlading en een fluorescerend laag aan de binnenkant van de glazen behuizing. CCFL lampen hebben een hoog rendement en produceren bijna geen warmte. Het mooie is dat deze lampen gemaakt kunnen worden in veel verschillende kleuren. CCFLs zijn tegenwoordig echter steeds meer vervangen door LED verlichting.
CCFL verlichting lijkt sterk op neonverlichting en word ook wel als de opvolger van neon gezien. Ze waren ook populair bij computernerds die hun PC behuizing pimpte onder de noemer ‘casemodding’. Ook hier word tegenwoordig meer LED verlichting gebruikt.
10. Neonlamp
Neon werd in 1898 ontdekt als zowel xenon en krypton. Neon is Grieks voor nieuw. Een neonlamp is een lagedruklamp gemaakt van glas. De glazen buis is gevuld met neon, of helium, krypton, argon, xenon of kwikdamp. Elk edelgas heeft een andere kleur licht, en door edelgassen te mengen kunnen nog weer meer kleuren verkregen worden.
Neonverlichting is meest bekend als reclame verlichting aan winkel gevels en in wereldsteden als New York en Tokyo. De glazen buizen kunnen in allerlei vormen gevormd worden, en door verschillende gassen en fluorescerende coatings te combineren kunnen vele kleuren verkregen worden.
11. Natriumlamp
De natriumlamp is door de jaren heen voornamelijk gebruikt als straat en snelweg verlichting. Ook word hij toegepast als verlichting op industrieterreinen, havens, sluizen, en stadions. Er zijn twee belangrijke verschillende varianten, namelijk lagedruknatriumlampen en hogedruknatriumlampen.
Lagedruknatriumlampen hebben als nadeel dat er geen kleur bij waargenomen kan worden. Dit is echter geen bezwaar voor de zojuist genoemde toepassingen in de buitenruimte. Hogedruknatriumlampen hebben een veel echtere kleurweergave. Ook zijn deze types kleiner en lichter van gewicht. Dit type wordt tegenwoordig gebruikt als buitenverlichting en heeft ook toepassingen in de tuinbouw als assimilatieverlichting.
12. LED lamp
LED staat voor Light Emitting Diode. Tegenwoordig is de LED lamp de vervanger van bijna alle voorgaande soorten lampen. Een LED lamp is opgebouwd uit een cluster van diodes. Door verschillende kleuren LEDs te gebruiken kunnen er allerlei kleuren licht bverkregen worden, waaronder wit of een gezellig warmwit.
De LED lamp is verreweg de meest efficiente vorm van verlichting, hij is tot wel 90% zuiniger dan de oude gloeilamp. Ook gaat hij veel langer mee, gemiddeld 15 a 20 jaar. Een LED lamp word ook niet heet, waardoor het veiliger is voor beijvorbeeld kleine kinderen. Een ander voordeel is de afwezigheid van schadelijke stoffen zoals kwik, en kunnen hierdoor ook makkelijker gerecycled worden.
LED lampen branden direct op volle lichtsterkte in tegenstelling tot een spaarlamp. Hierdoor is hij op alle mogelijke manieren thuis goed in te zetten. De LED lamp is ook erg sterk gebouwd, hij kan tegen een stootje en tegen extreme kou.
Er kleven wel een paar nadeeltjes aan LED-lampen. Voornamelijk de hogere prijs weerhoud veel mensen er toch nog van om hun hele huis uit te rusten met LED-lampen. Je zou bijvoorbeeld wel kunnen kiezen om de meest gebruikte lampen in je huishouden te vervangen door LED-lampen. Hierdoor behaal je 80% van de besparing met maar 20% van de investering.
Wees niet te zuinig in de aanschaf, want goedkopere LED-lampen hebben soms onnatuurlijke, ongezellige kleur temperaturen. Je kan dit zien aan de kleurweergave-index, die bij voorkeur boven de 80 CRI zou moeten zijn. Let er ook op dat de lamp dimbaar is als dat nodig is, niet alle LED-lampen zijn dimbaar.
De LED-lamp is tegenwoordig verkrijgbaar met zo goed als alle soorten lamp fittingen voor redelijke prijzen
13. Plasmalamp
De plasmalamp of teslabol is een ronde glazen bol onder lage druk gevuld met edelgas zoals bijvoorbeeld Helium, neon, argon, krypton of xenon. Plasmalampen waren als decoratieve lamp vooral populair in de jaren 80. Wat het extra leuk maakt is dat wanneer je de bol aanraakt, de lichtbundels je vingers volgen. Dit komt doordat plaatselijk de elektrische capaciteit veranderd waardoor de plasmabundels er naar toe bewegen.
14. Lavalamp
De lavalamp is een decoratieve sfeerlamp uitgevonden in de jaren 60, maar populair geworden in de jaren 70 van de vorige eeuw. De met water en polyethyleenglycol gevulde glazen fles bevat een klomp was of ander vettig materiaal. In koude toestand is deze gestold, maar door de warmte gegenereerd door de lamp smelt deze stukje bij beetje. Door de warmte stijgen delen van de vettige emulsie naar boven. Doordat ze verder van de lamp raken koelen ze boven ook weer af waardoor ze weer naar beneden zakken. Dit gaat zo oneindig door.